Πρόκειται για τη συνειδητή ή ασύνειδη πίστη στην εγγενή υπεροχή μιας φυλής έναντι κάποιας άλλης. Από τη θεωρία αυτή τα άτομα που υιοθετούν το συγκεκριμένο δόγμα πιστεύουν ότι έχουν καθήκον να περιφρουρήσουν την αμιγή σύσταση και την καθαρότητα της ομάδας τους όπως επίσης και τον κυριαρχικό τους ρόλο απέναντι στις υπόλοιπες φυλετικές, εθνικές και κοινωνικές ομάδες που θεωρούνται υποδεέστερες.

Επομένως μια ομάδα (κοινωνική, φυλετική, θρησκευτική) αναγάγεται ως υπέρτερη των άλλων με βάση ορισμένα χαρακτηριστικά γνωρίσματα εθνικά, πολιτιστικά, θρησκευτικά κ.τ.λ. Ωστόσο το πιο συνηθισμένο είδος ρατσισμού που έχει αποδώσει την αρχική σημασία στη λέξη είναι ο φυλετικός ρατσισμός (από την αγγλική λέξη race=φυλή ή και την ιταλική razza=ράτσα με πιθανή προέλευση από το αραβικό ras=προέλευση, αρχή).

Οι μορφές και τα είδη του ρατσισμού ποικίλουν :

• Φυλετικός: με κριτήριο διάκρισης των ατόμων το χρώμα του δέρματος (λευκοί, μαύροι, ερυθρόδερμοι, κιτρινόχρωμοι) είτε με βάση διαχωρισμού τη φυλετική καταγωγή (ξανθή Άρεια φυλή - Εβραίοι)
• Εθνικός: διαφοροποίηση των ανθρώπων με γνώμονα την εθνική τους καταγωγή (στον Β΄Παγκόσμιο πόλεμο το γερμανικό έθνος θεωρούσε ότι ήταν ανώτερο από τα άλλα).
• Θρησκευτικός: η διάκριση των ατόμων εστιάζεται στις θρησκευτικές πεποιθήσεις τους (Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι, Ορθόδοξοι, Καθολικοί, Προτεστάντες)
• Πολιτισμικός: οι λαοί διαιρούνται με κριτήριο το πολιτιστικό τους επίπεδο (πολιτιστική ανωτερότητα του δυτικού κόσμου σε σχέση με τον υπανάπτυκτο Τρίτο Κόσμο)
• Κοινωνικοοικονομικός: με κριτήριο την κοινωνική και οικονομική κατάσταση των ατόμων (πλούσιοι-φτωχοί), το μορφωτικό τους επίπεδο (μορφωμένοι-αμόρφωτοι), το φύλο (γυναίκες-άνδρες), το επάγγελμα (πνευματικοί άνθρωποι-χειρώνακτες), τη σωματική ή νοητική ικανότητα (αρτιμελείς-άνθρωποι με ειδικές ανάγκες), την υγεία, τις συνήθειες, τη σεξουαλική συμπεριφορά (φορείς του AIDS, εξαρτημένοι σε εθιστικές ουσίες, ομοφυλόφυλοι), την εμφάνιση.
  
• Πολιτικός: διάκριση των ατόμων με κριτήριο την πολιτική τους ιδεολογία και την κομματική τους ένταξη (δημοκράτες, συντηρητικοί, φιλοβασιλικοί)

Αιτίες εκδήλωσης του ρατσιστικού φαινομένου:

• Έλλειψη ανθρωπιστικής παιδείας και υιοθέτηση μονοπολιτισμικής εκπαίδευσης. Τα άτομα θεωρούν ότι υπάρχει κίνδυνος μέσα από την πολυπολιτισμική συνύπαρξη να απωλέσουν την μοναδικότητά τους και δεν καλλιεργούν την αντίληψη της αρμονικής συνύπαρξης και της αλληλεγγύης. Αδυνατούν να αντιμετωπίσουν με διαλλακτικότητα και σεβασμό τη διαφορετικότητα.
• Η άγνοια, η ημιμάθεια και οι προκαταλήψεις ωθούν σε διαστρέβλωση της πραγματικότητας και αδυναμία ανάπτυξης της κριτικής σκέψης.
• Η χειραγώγηση που επιχειρείται από άτομα που εξυπηρετούν ιδιοτελείς σκοπιμότητες και εκμεταλλεύονται την προπαγανδιστική δύναμη του λόγου τους για να καθοδηγήσουν στη σκόπιμη διαίρεση το κοινωνικό σώμα.
• Σύμπλεγμα μειονεξίας και κατωτερότητας που οδηγεί τα άτομα να αναπληρώσουν το προσωπικό τους έλλειμα υιοθετώντας δογματικές και φανατικές ιδεολογίες που τους προσφέρουν τη ψευδαίσθηση της υπεροχής και του ηγεμονικού ρόλου.
• Ανασφάλεια και έντονο συναίσθημα φόβου για την απώλεια προνομίων και δικαιωμάτων που απολαμβάνουν ορισμένες κοινωνικές ομάδες και θεωρούν ότι μπορεί να κινδυνεύσουν από την παρουσία, τη δράση και την ενέργεια άλλων ομάδων.
• Η ξενοφοβία που αναπτύσσεται σε εποχές οικονομικής ύφεσης, κοινωνικών προβλημάτων, ένδειας και ανεργίας ενώ παράλληλα υπάρχει αθρόα εισροή μεταναστών.
• Οι επεκτατικές βλέψεις λαών που ικανοποιούνται μέσα από την προώθηση ρατσιστικών ιδεολογιών.
• Η εξαχρείωση των δημοκρατικών ιδεωδών και η διάβρωση των ηθικών αξιών που οδηγούν τους πολίτες σε παθητικοποίηση και άκριτη αποδοχή της καταπάτησης των ανθρώπινων δικαιωμάτων.
• Η μετάθεση και η προβολή των κοινωνικών προβλημάτων στις μειονότητες για να αποπροσανατολιστεί η κοινή γνώμη από τα ουσιώδη ζητήματα που την ταλαιπωρούν.

Συνέπειες των ρατσιστικών αντιλήψεων:

• Κυριαρχούν δογματικές απόψεις,υιοθετούνται στερεότυπα, επικρατεί αδιαλλαξία και διαταράσσεται η ομαλή κοινωνική συνύπαρξη.
• Καλλιεργείται κλίμα ανασφάλειας, άγχους, αβεβαιότητας και ιδεολογικής σύγχυσης καθώς κλυδωνίζεται το κοινωνικό σύνολο από ξενοφοβικά σύνδρομα.
• Τα θύματα της ρατσιστικής ιδεολογίας και συμπεριφοράς υποβάλλονται σε ψυχολογική εξουθένωση, υποβιβάζεται η προσωπικότητά τους και αποκτούν χαμηλή αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση επειδή παραγκωνίζονται και ωθούνται στον κοινωνικό αποκλεισμό.
• Παραβιάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα γιατί ενθαρρύνεται η κοινωνική αδικία, η ανισότητα, η εργασιακή εκμετάλλευση, η μισαλλοδοξία και η αναλγησία.
• Επικρατούν φαινόμενα βίας, παραβατικών συμπεριφορών και εγκληματικότητας εις βάρος των μειονοτήτων
• Υπονομεύονται οι αρχές της δημοκρατίας, του διαλόγου, της αλληλεγγύης και της συλλογικότητας.
• Παρεμποδίζεται η γόνιμη αλληλεπίδραση των διαφορετικών πολιτισμικών στοιχείων και επικρατεί εσωστρέφεια και πολιτιστικός απομονωτισμός.
• Ιστορικά ο ρατσισμός υπήρξε αιτία μαζικής εξόντωσης, γενοκτονιών και καταπίεσης. Οδήγησε στην προσβολή και στην καταρράκωση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Τρόποι αντιμετώπισης:

• Τα άτομα οφείλουν να είναι σε θέση εγρήγορσης και ευαισθητοποίησης απέναντι σε απόλυτες νοοτροπίες και να αντιμετωπίζουν με κριτική οξυδέρκεια τις προκατειλημμένες θεωρίες.
• Είναι απαραίτητη η συνδρομή της ανθρωπιστικής παιδείας για να θεμελιωθούν στη συνείδηση των νέων  οι αξίες των ανθρώπινων δικαιωμάτων.
• Η πολυπολιτισμική αγωγή μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία θα ωθήσει τους νέους στην αποδοχή και στο σεβασμό της διαφορετικότητας και θα προάγει την ανεκτικότητα και την ενσυναίσθηση των άλλων.
• Τα ΜΜΕ και οι πνευματικοί άνθρωποι πρέπει να προάγουν αντιρατσιστικά πρότυπα και να συνδράμουν στην εξάλειψη των προκαταλήψεων και των στερεότυπων.
• Οι πολίτες οφείλουν να ενεργοποιούνται και να δρουν με πνεύμα συλλογικής σύμπνοιας για την καταγγελία και την καταπολέμηση κρουσμάτων ρατσιστικών φαινομένων.
• Η πολιτεία απαιτείται να περιφρουρεί με οργανωμένο και συγκροτημένο νομοθετικό πλαίσιο τα δικαιώματα των μειονοτήτων και να ενισχύει την κοινωνική ενσωμάτωση και τη αξιοπρεπή διαβίωση όλων των ανθρώπων.
• Η εθελοντική δράση των πολιτών, των μαθητών και η προσφορά προς τους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν προβλήματα ρατσιστικών συμπεριφορών θα ενισχύσει βιωματικά την ιδέα της αλληλεγγύης και του αλληλοσεβασμου.
• Οι Διεθνείς οργανισμοί του ΟΗΕ, του Συμβουλίου της Ευρώπης, της Διεθνούς Αμνηστίας και της UNESCO, οφείλουν με τη δράση τους να προασπίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και να επιβάλλουν σοβαρές κυρώσεις όταν παρατηρούνται φαινόμενα καταπάτησής τους.

Video - Ταινίες κατά του Ρατσισμού.

Κιαλό Αμαντού, ανήλικος μετανάστης στην Αθήνα

Ένα μικρού μήκους φιλμ που προσπαθεί να περιγράψει την ζωή ενός ξένου στην Eλλάδα, τον κοινωνικό κανιβαλισμό και την φασιστική απειλή. Η ιστορία του Κιαλό είναι κομμάτι του project «Portraits of Greece in Crisis».

Το μπαλόνι

Ένας μαύρος κατεβάζει από έναν στύλο το μπαλόνι ενός παιδιού. Το παιδί χαίρεται, όμως η μητέρα του έχει άλλη γνώμη…

Ο λαθρεπιβάτης

Αντιρατσιστική ταινία μικρού μήκους του 1994, που καταγγέλλει όχι μόνο τον καθημερινό ρατσισμό πολλών ανθρώπων, αλλά και την αδιαφορία των περισσοτέρων.

Χρωμοφοβία

Αλληγορική ταινία μικρού μήκους (Raoul Servais, 1966) για τον φασισμό και τον ρατσισμό.

Ρατσισμός, ξενοφοβία – Στην ζυμαροχώρα

Μικρής διάρκειας βίντεο που εξηγεί με συμβολικό τρόπο στα μικρά παιδιά πως το διαφορετικό δεν απειλεί αλλά εμπλουτίζει την ζωή μας.

Βρωμοέλληνες

Ο Στέλιος Κούλογλου παρουσιάζει ένα ντοκυμαντέρ για τους Έλληνες όταν αυτοί ήταν οι «ξένοι» (μετανάστες στις Η.Π.Α. στις αρχές του αιώνα) στους κατοίκους ενός χωριού στην Πιερία για να τους φέρει αντιμέτωπους με την ρατσιστική τους συμπεριφορά.

Θάνατος στους ξένους

Η περιπέτεια ενός Έλληνα εστιάτορα ο οποίος τον Νοέμβριο του 1997 γίνεται στόχος Γερμανών νεοναζί (Ντοκυμαντέρ του Στ. Κούλογλου)

Εκπαίδευση για τον θάνατο: Η δημιουργία ενός Ναζί

Αντιφασιστικό δεκάλεπτο βίντεο της Walt Disney (από το 1943) που δείχνει την εκπαίδευση του μικρού Γερμανού Χανς στις αρχές του ναζισμού και την μετατροπή του σε κτήνος που καταλήγει να πεθάνει για τον αρχηγό

Παγκόσμια Ημέρα κατά του Ρατσισμού.

Στις 21 Μαρτίου κάθε χρόνο εορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα κατά του Ρατσισμού ή διαφορετικά Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη των Φυλετικών Διακρίσεων.

Καθιερώθηκε το 1966 από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών σε ανάμνηση ενός τραγικού συμβάντος που έγινε το 1960 συγκλονίζοντας όλο τον πλανήτη.

Ειδικότερα, το 1960, η αστυνομία της ρατσιστικής Νοτίου Αφρικής πυροβόλησε εν ψυχρώ κατά μιας διαδήλωσης φοιτητών που διαμαρτυρόταν για το απαρτχάιντ, που είχε επιβάλλει το καθεστώς της λευκής μειοψηφίας στη χώρα, εφαρμόζοντας τη θεωρία της ανισότητας ανάμεσα στις φυλές.

Η σύγκρουση είχε ως αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 70 άνθρωποι.