Ο όρος Πολυπολιτισμικότητα (multiculturalism) δηλώνει τη συνύπαρξη σε μια κοινωνία ποικίλων κοινωνικών ομάδων με διαφορετικά εθνικά-εθνοτικά και πολιτισμικά στοιχεία. Αναγνωρίζει ένα μωσαϊκό από ισότιμες κουλτούρες ατόμων που διατηρούν παράλληλα τις διακριτές διαφορές τους και μπορούν να αναπτύξουν σχέσεις γόνιμης αλληλεπίδρασης.

Σε επίπεδο κοινωνικής συλλογικότητας η πολυπολιτισμικότητα παραπέμπει στην αμοιβαία αποδοχή, στο σεβασμό και στην προαγωγή πολλαπλών πολιτισμών με βάση τη δημογραφική σύνθεση ενός πληθυσμού μιας χώρας. Εκφράζει την αποδοχή της διαφορετικότητας και της ισότιμης αναγνώρισης των διακριτών εθνικών και θρησκευτικών ομάδων.

Οι αιτίες που δημιούργησαν το φαινόμενο των πολυπολιτισμικών κοινωνιών είναι πολυπληθείς:

• Η όξυνση των οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων σε διάφορες χώρες ώθησαν αρκετούς πολίτες να μεταναστεύσουν και να αναζητήσουν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης σε νέους τόπους εγκατάστασης.
• Αυταρχικά πολιτικά καθεστώτα που εφάρμοσαν την τακτική των πολιτικών διώξεων για να απαλλαγούν από τους ιδεολογικούς αντιπάλους τους.
• Πόλεμοι και εμφύλιες συρράξεις που δημιουργούσαν μια ζοφερή πραγματικότητα και ένα αβέβαιο μέλλον για την επιβίωση των πολιτών.
• Καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε βάρος εθνικών και θρησκευτικών μειονοτήτων από απολυταρχικά καθεστώτα.
• Χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης και ένδεια ευκαιριών για τη διασφάλιση μιας ποιοτικής ζωής που δεν είναι συνυφασμένη μόνο με την επιβίωση.
• Η ευμάρεια και η πρόοδος μιας χώρας που λειτουργεί ως πόλος έλξης για τους μετανάστες καθώς διαβλέπουν σε αυτή κίνητρα δημιουργίας και κοινωνικής ανέλιξης.

Οι αντιδράσεις που δημιουργήθηκαν αρχικά από την πολυπολιτισμική συνύπαρξη ήταν αρνητικές:

• Οι χώρες υποδοχής των μεταναστών, μετά την αθρόα εισροή τους, αντιμετώπισαν ποικίλα προβλήματα εξαιτίας της έλλειψης υποδομών. 'Ηταν δύσκολη η εξασφάλιση μέσων διαμονής, επαγγελματικής σταδιοδρομίας, υγειονομικής περίθαλψης, αξιοπρεπούς διαβίωσης.
• Παρατηρήθηκαν φαινόμενα εκμετάλλευσης, άνισης μεταχείρισης, προκατειλημμένων συμπεριφορών και διακρίσεων εις βάρος των μεταναστών.
• Καλλιεργήθηκε ένα κλίμα ξενοφοβίας και επιφυλακτικότητας καθώς θεωρήθηκε από ορισμένους πολίτες ότι η αύξηση της εγκληματικότητας ήταν συνδεδεμένη με την εισροή των ξένων στοιχείων.
• Δημιουργήθηκαν συναισθήματα ανασφάλειας, αβεβαιότητας, καχυποψίας, αμφισβήτησης και υποτίμησης της κουλτούρας άλλων λαών που αντιμετωπίστηκαν ως εισβολείς και πιθανοί καταστροφείς της πολιτισμικής ταυτότητας των χωρών υποδοχής τους.
• Εκδηλώθηκε μια τάση εσωστρέφειας των πολιτών που οδηγούσε στην περιθωριοποίηση των αλλοδαπών και στη διάσπαση της κοινωνικής συνοχής.

Ο ρόλος του σχολείου στη διαμόρφωση πολυπολιτισμικής συνείδησης:

• Το σχολείο καλείται να ανταποκριθεί στα νέα δεδομένα των πολυπολιτισμικών κοινωνιών γι΄αυτό είναι αναγκαίο οι ερευνητές και θεωρητικοί της εκπαίδευσης σε συνεργασία με τους διδάσκοντες να δημιουργήσουν διευρυμένα προγράμματα σπουδών στα οποία θα ενσωματωθούν υλικά, ιδέες και αξίες από μια ποικιλία κουλτουρών.
• Απαιτείται ένα δίκαιο παιδαγωγικό σύστημα όπου οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να τροποποιήσουν τις μεθόδους διδασκαλίας τους έτσι ώστε αυτές να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των διαφορετικών μαθητών.
• Οι διδάσκοντες οφείλουν να δίνουν έμφαση στη μείωση της προκατάληψης και να ενθαρρύνουν την ανεκτικότητα και την απόδοχή απέναντι στο χρώμα, την εθνότητα, τη θρησκεία, τις σωματικές ή νοητικές δυνατότητες.
• Όπως ισχυρίστηκε ο Hanley " Η πολυπολιτισμική εκπαίδευση απαιτεί βαθιά και κριτική σκέψη, φαντασία και δέσμευση για τη δημιουργία ενός αύριο που θα συμπεριλαμβάνει τον πλούτο όλων των ιστοριών και όλων των λαών. Είναι μια άλλη πλευρά του διαρκούς ανθρώπινου ταξιδιού προς τη δικαιοσύνη και ωθεί τους ανθρώπους προς την εκπλήρωση των υποσχέσεων της δημοκρατίας".
• Μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία είναι απαραίτητο να ενθαρρύνονται όλοι οι μαθητές να αποκτήσουν μια βαθύτερη διανοητική,πολιτική και ηθική αντίληψη του εαυτού τους και των άλλων.
• Το σχολείο δεν πρέπει να περιορίζεται στα δεσμευτικά όρια της μετάδοσης στείρων γνώσεων αλλά να καλλιεργεί κλίμα διαλόγου και ελεύθερης διατύπωσης απόψεων ώστε οι μαθητές να αναπτύσσουν ανοχή για τις απόψεις των άλλων που διαφέρουν από τις δικές τους και να είναι σε θέση να αντιμετωπίζουν την όποια διαφορετικότητα με καλή πρόθεση.
• Η προοδευτική εκπαιδευτική προσέγγιση πρέπει να εδράζεται πάνω στις αξίες της δικαιοσύνης, της ισότητας και της αποτελεσματικότητας. Εναντιώνεται σε κάθε είδους διάκριση (κοινωνική, πολιτισμική, φύλου, γλωσσική, θρησκευτική), σε κάθε είδους ιεράρχηση του διαφορετικού. Πρέπει να ενθαρρύνει τους μαθητές να θεωρούν τη γλωσσική και πολιτισμική πολυμορφία ως θετικό στοιχείο της καθημερινής τους ζωής.
• Είναι απαραίτητο στη σχολική εκπαιδευτική πρακτική να αναγνωρίζεται και να καλλιεργείται η ιδέα της ισοτιμίας των πολιτισμών και της μεταξύ τους αλληλεπίδρασης. Να εξασφαλίζεται το δικαίωμα των ίσων ευκαιριών για την εκπαίδευση και τη κοινωνική ολοκλήρωση. Να απορρίπτεται η αντίληψη του κοινωνικού αποκλεισμού και να καλλιεργούνται τα ιδεώδη της αλληλοκατανόησης και της κοινωνικής ευαισθητοποίησης.

Διαπολιτισμική εκπαίδευση

Το διαπολιτισμικό μοντέλο εκπαίδευσης αναπτύσσεται στη δεκαετία του ' 80 " υπόσχεται εναλλακτικές προτάσεις, ανατρέποντας το μονοπολιτισμικό προσανατολισμό και διατυπώνει καινούρια άποψη για τις διαδικασίες διαμόρφωσης ενός νέου πολίτη, ικανού να λειτουργεί και να επικοινωνεί στη νέα πολυπολιτισμική πραγματικότητα και να διαπραγματεύεται αποτελεσματικά και ειρηνικά τις νέες πολυσύνθετες σχέσεις του". (Κανακίδου Ε., Παπαγιάννη Β., 1994)

Ο όρος διαπολιτισμικότητα χρησιμοποιήθηκε αρχικά από το Συμβούλιο της Ευρώπης και την Unesco σε κείμενα για την εκπαίδευση των εθνοτικών/μεταναστευτικών ομάδων. Τον Ιούνιο του 1996, εξαιτίας της συνεχούς αύξησης των παλλινοστούντων και αλλοδαπών μαθητών στα ελληνικά σχολεία, που η πλειοψηφία τους προέρχεται από χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, της Αλβανίας, της Βουλγαρίας, της Γερμανίας, ψηφίστηκε ο νόμος 2413 για τη διαπολιτισμική εκπαίδευση. Στόχος ήταν η οργάνωση και η λειτουργία σχολικών μονάδων πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης για την παροχή εκπαίδευσης σε νέους με εκπαιδευτικές, κοινωνικές, πολιτιστικές και μορφωτικές ιδιαιτερότητες. Η διαπολιτισμική εκπαίδευση καλλιεργεί ένα κλίμα γενικής παιδείας και αξιοποιεί διάφορους πολιτισμούς, επιδιώκει να εμποδίσει το σχηματισμό στερεότυπων και προκαταλήψεων απέναντι σε πρόσωπα και πολιτισμούς και δίνει έμφαση στα ανθρώπινα δικαιώματα προωθώντας την κατανόηση και τη συνεργασία μεταξύ των λαών. Βασικές αρχές της είναι η εκπαίδευση για ενσυναίσθηση, αλληλεγγύη και διαπολιτισμικό σεβασμό. Στα διαπολιτισμικά σχολεία της χώρας μας των αντίστοιχων δημόσιων σχολείων αλλά λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαίτερες εκπαιδευτικές, κοινωνικές, πολιτιστικές ή μορφωτικές ανάγκες των μαθητών τους.

Το 1996 η ελληνική πολιτεία θεσμοθετεί την Ειδική Γραμματεία Παιδείας Ομογενών και Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης και ιδρύει το Ινστιτούτο Παιδείας Ομογενών και Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης (Ι.Π.Ο.Δ.Ε.) που προωθεί την ελληνική παιδεία στους ομογενείς με έμφαση στη νέα γενιά και συντονίζει την ομαλή ένταξη των μεταναστών και παλλινοστούντων μαθητών στην ελληνική εκπαιδευτική κοινότητα.