Παράλληλο κείμενο: Μήτσος Παπανικολάου "Εσωτερικό". 

Ο Αλεξανδρινός ποιητής Καβάφης αποτελεί μια ιδιότυπη ποιητική φυσιογνωμία. Εντάσσεται στα χρονικά πλαίσια της Νέας Αθηναϊκής Σχολής (1880-1920) αλλά λειτουργεί ως προάγγελλος του ελεύθερου στίχου της γενιάς του ΄30.

Στο ποίημα του "Η Πόλις" (1910) εκφράζεται το αδιέξοδο συναίσθημα ενός ανθρώπου που εγκλωβίζεται στις επιλογές της ζωής του και διαψεύδεται. Νιώθει αδύναμος να ανατρέψει τα λάθη του παρελθόντος που τον ακολουθούν και τον καταδυναστεύουν. Όπως εύστοχα επισημαίνει ο Γ. Σεφέρης στις Δοκιμές, Β΄, 1974: "Οι πολιτείες του Καβάφη ταξιδεύουν, ακολουθούν τον άνθρωπο σαν τις Ευμενίδες.(...) Ο άνθρωπος χαλνά τη ζωή του, όπως χαλνά ένα νόμισμα.Η κίνηση της φθοράς είναι η μόνη σχεδόν πραγματικά ανθρώπινη κίνηση για τον Καβάφη.(...) Γι' αυτόν όπου και να πάει, ο άνθρωπος μένει ακίνητος ' "δεν έχει πλοίο...δεν έχει οδό". Τα πράγματα, οι πολιτείες κινούνται γύρω του- και ο καιρός και τον αλέθουν σαν τις μυλόπετρες. Το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να λέει ατέλειωτα αυτή την ιστορία της φθοράς."

Στην πρώτη στροφή του ποιήματος χρησιμοποιεί τον παρελθοντικό χρόνο του Αορίστου και μιλά σε β΄ πρόσωπο για να εξωτερικεύσει την απελπισία που διαχέεται σε όλη την ύπαρξή του (τη δική του ή ενός υποτιθέμενου άλλου προσώπου). Κάθε σκέψη που έκανε για να βελτιώσει τη ζωή του αποδείχθηκε μάταιη. Οποιαδήποτε προσδοκία είχε για να ξεφύγει από τις εσφαλμένες επιλογές του παρελθόντος και να πορευτεί σε νέους προορισμούς, κατέληξε σε άκαρπη προσπάθεια. Νους και καρδιά υποτάσσονται σε έναν διαρκή μαρασμό και τελικά νεκρώνονται. Όλη η ζωή του αποδεικνύεται φενάκη και τον εγκλωβίζει σε μια άφευκτη σκληρή πραγματικότητα γεμάτη απογοήτευση και αποτυχίες.

Στη δεύτερη στροφή του ποιήματος είναι πλέον βέβαιο το γεγονός ότι δεν υπάρχει κανένας τρόπος διαφυγής από τα λάθη του παρελθόντος. Δεν υπάρχει καμιά ελπίδα για να βρεθούν νέοι φωτεινοί προορισμοί, καινούριες πολιτείες και άλλες θάλλασσες. Οι δεσμευτικές επιλογές που είχε κάνει στο παρελθόν θα τον καταδιώκουν πάντα και εκείνος πρέπει να συμβιβαστεί με την ιδέα της αδυναμίας του να αλλάξει ό,τι μέχρι τώρα έχει δημιουργήσει. Στην πραγματικότητα δε μπορεί να απαλλαγεί από τον ίδιο του τον εαυτό που πορεύτηκε με λανθασμένες εκτιμήσεις γι' αυτό είναι καταδικασμένος να επιστρέφει πάντα στα ίδια λάθη. Αφού κατέστρεψε τη ζωή του θα υποστεί και τη βαρύτατη συνέπεια να μην έχει το παραμικρό περιθώριο να την αλλάξει. Δεν μπορεί να αποφύγει το παρελθόν ούτε και να διαφοροποιήσει το μέλλον του αφού δεν έχει τη δύναμη να αλλάξει τον εαυτό του.

(Σχολικό εγχειρίδιο: Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β΄ Λυκείου) - Παράλληλο κείμενο

Μήτσος Παπανικολάου

Εσωτερικό

Ο βοριάς πλαταγίζοντας ξεδιπλώνει σημαίες
παραμονεύουν τέρατα στους δρόμους
έχει σκεπάσει η θάλασσα τις προκυμαίες
το παραμύθι ξαναζει με τους γλυκούς του τρόμους

Λαχτάριζα την ώρα αυτή μήνες, μέρα τη μέρα
την κλειστή κάμαρη, τη λάμπα την αγαπημένη.
Ανάλαγη, σαν είκοσι χρονών ειν η μητέρα
τα μάτια της χαμογελούν το στόμα της σωπαίνει

Ημουν θλιμμένος, άρρωστος χωρίς χαρά κι ελπίδα
Περιπλανήθηκα στη γη χρόνια πολλά, πολλά
μ’ απόψε απ τα ταξίδια μου γύρισα στην πατρίδα
και βρήκα τη μητέρα να χαμογελά

Μα κι η βροχή μου φαίνεται σαν να απαγγέλει στίχους
παράλληλη και ρυθμική καθώς πέφτει στη Γης
είμαι καλά στους τέσσερις της κάμαρή μου τοίχους
έφτασα στο λιμάνι της στοργής

Ο ποιητής της Γενιάς του 1920 κινείται στο ποίημά του "Εσωτερικό" μέσα στο κλίμα του συμβολισμού όπως άλλωστε υποδηλώνεται και από τον τίτλο. Η δική του αναζήτηση εστιάζεται σε μια ενδόμυχη πορεία, σε διαδρομές του εσωτερικού του κόσμου για να γυρίσει τελικά στην ασφάλεια των παιδικών του χρόνων. Αξιοποιεί το ιαμβικό μέτρο - αν και σε πολλά σημεία ο ιαμβικός ρυθμός σπάζει, καθώς δε συμπίπτει ο μετρικός με το γραμματικό τόνο - και εύηχη ομοιοκαταληξία.

Στην πρώτη στροφή ο ποιητής αποδίδει με εικόνες μια ατμόσφαιρα εφιαλτική αλλά συνάμα παραμυθιακή και ιδιότυπα θελκτική. Από τη μια πλευρά τα στοιχεία της φύσης δημιουργούν ένα σκηνικό δυναμικής παρουσίας των έντονων καιρικών φαινομένων που υποβάλλουν δέος στη ψυχή του παρατηρητή : Ο βοριάς φυσάει δυνατά και αναγκάζει τις σημαίες να ξεδιπλωθούν, ενώ η θάλλασσα κατακλύζει τις προκυμαίες. Πρόκειται για ένα γοητευτικό και μαγευτικό θέαμα αν κάποιος παρακολουθεί από θέση ασφάλειας και απόστασης για να θαυμάσει το δυναμισμό των φυσικών στοιχείων. Από την άλλη πλευρά στην πρώτη στροφική ενότητα εμφανίζονται μυθικά τέρατα στους δρόμους με απειλητικές διαθέσεις για να συμπληρώσουν μια εικόνα παρμένη από τις λαϊκές παραδόσεις και τις δεισιδαιμονίες.Έτσι πραγματοποιείται η σύζευξη του τρόμου και της γοητείας που παραπέμπουν σε ένα ψυχισμό ανάστατο και τρικυμισμένο.

Οι δύσκολες συνθήκες απαιτούν φυγή σε ένα κόσμο απαλλαγμένο από την αγωνία και το άγχος της σκληρής πραγματικότητας. Εδώ όμως το ταξίδι είναι η αναπόληση του παρελθόντος και της αγαπημένης φυσιογνωμίας της μητέρας που λειτουργούσε σα προστατευτική ασπίδα στη διάρκεια των παιδικών χρόνων. Το παρόν είναι απογοητευτικό και δυστυχισμένο και η απόδραση παρουσιάζεται ως επιτακτική ανάγκη για τον ποιητή. Η ευτυχία κρύβεται στην παιδική του κάμαρα, στη λάμπα που φώτιζε το βλέμμα των νεανικών του σκέψεων και στη μητέρα του.
Η δυστυχία και η θλίψη, η απαισιοδοξία και η μελαγχολία ήταν τα κίνητρα για να περιπλανηθεί και να προσπαθήσει να αποτινάξει το βάρος των αρνητικών συναισθημάτων και καταστάσεων που ζούσε. 'Ομως η μοναδική λύτρωση που τόσο επιθυμούσε ήταν η επιστροφή του από την εξωτερική πραγματικότητα στον εσωτερικό και ασφαλή χώρο των παιδικών του αναμνήσεων.

Θέματα προς διερεύνηση

• Και οι δύο ποιητές αντιμετωπίζουν την εξωτερική πραγματικότητα με συναισθηματική φόρτιση. Να επισημανθούν στοιχεία από τα ποιητικά τους κείμενα που αποδίδουν τις σκέψεις τους γι΄αυτή.
• Ο Καβάφης αναζήτησε το ταξίδι σε άλλες πολιτείες και αυτό αποτελούσε βασικό σκοπό της ζωή του. Γιατί ήθελε να ακολουθήσει νέες διαδρομές και ποια σημασία είχαν γι΄αυτόν;
• Ο Παπανικολάου περιπλανήθηκε σε πολλά ταξίδια αλλά επέλεξε ένα μοναδικό προορισμό και καταφύγιο. Ποιος ήταν αυτός;
• Να συγκριθούν τα ταξίδια των δύο ποιητών και η αντιληψή τους για τη ζωή.
• Να επισημανθούν χαρακτηριστικές ποιητικές και αντιποιητικές λέξεις στα δύο ποιήματα και να διερευνηθούν οι σημασίες τους μέσα στον ποιητικό λόγο.
• Να κατατάξετε τα ποιήματα ανάλογα με την παραδοσιακή ή μοντέρνα εκδοχή τους και να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.